Thừa cân, béo phì ở trẻ em và những nguy cơ bệnh tật

Thừa cân, béo phì ngày càng phổ biến ở trẻ em và đang có sự gia tăng ở mức báo động. Thừa cân béo phì ở trẻ em dễ dẫn đến các nguy cơ về xương khớp, tim mạch, dậy thì sớm...

Ngày này kinh tế phát triển, đời sống của người dân được cải thiện, tình trạng ăn nhiều, ít hoạt động thể lực và lối sống tĩnh tại làm gia tăng tình trạng béo phì ở trẻ em. Béo phì ở trẻ là sự tăng quá mức của lượng mỡ dự trữ dẫn đến cân nặng bất thường, quá mức so với chiều cao của trẻ.

Đây là biện pháp sai lầm vì khi quá đói sẽ ăn bù nhiều năng lượng hơn. Ngoài ra, nếu nhịn ăn để giảm cân, cân nặng có thể giảm nhanh, song có thể dẫn đến nhiều rối loạn chuyển hóa nguy hiểm, kéo theo giảm sức lao động, khả năng học tập, khối cơ giảm, hoạt động thể lực giảm theo nên rất dễ lên cân trở lại, sẽ béo hơn sau các đợt nhịn ăn đó do… ăn bù.

Nhiều cha mẹ quan niệm cho rằng để giảm cân, trẻ cần hạn chế uống nước. Tuy nhiên, đây là quan niệm sai lầm vì khi khát cần phải uống nước, nếu không cung cấp đủ nước cơ thể sẽ bị thiếu nước, dẫn đến rối loạn nước và điện giải trong cơ thể.

Quan niệm trẻ béo cần hạn chế uống sữa và đây là quan niệm sai lầm. Vì sữa và các chế phẩm từ sữa thường được coi là một nhóm thực phẩm thiết yếu, cần thiết hàng ngày. Các thành phần của sữa giúp trẻ bổ sung đầy đủ các vitamin và giúp cho sự tăng trưởng của trẻ. Nếu trẻ béo nên cho trẻ uống sữa tách béo.

Với quan niệm nếu ăn nhiều cơm và các tinh bột sẽ khiến trẻ bị béo, nên cha mẹ thường khuyến khích trẻ hạn chế tinh bột, ăn nhiều thịt để giảm cân. Và ngược lại nhiều cha mẹ cho rằng ăn nghèo đạm (không ăn thịt) chỉ ăn cơm và rau (chế độ ăn nghèo đạm)… giúp trẻ giảm cân. Các quan niệm này không hẳn đúng. Vì thực phẩm vào trong cơ thể cần đa dạng, đủ chất bao gồm các chất đạm, chất béo, tinh bột… đều có thể chuyển thành chất béo dự trữ. Vì vậy, không nên coi ăn nhiều thịt, nhiều mỡ mới gây béo, mà ăn quá thừa chất bột, đường, đồ ngọt cũng có thể gây béo. Ngược lại nếu nhịn ăn tinh bột (cơm, phở, bún…) chỉ ăn thịt và rau để giảm cân cũng không đúng.

Ăn uống sinh hoạt thế nào để giúp trẻ kiểm soát được cân nặng mà không ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ? Dưới đây là một số nguyên tắc giúp trẻ kiểm soát cân nặng hiệu quả.

Nên cho trẻ ăn đủ chất dinh dưỡng vào buổi sáng, giảm về chiều và hạn chế ăn tối. Với trẻ béo phì thừa cân nên ăn ít năng lượng hơn trước, có thể nhắc trẻ uống một cốc nước trước bữa ăn, ăn một bát canh, ít rau luộc hoặc 1 quả dưa chuột… để tạo cảm giác no, nhằm giảm lượng thức ăn ăn vào, nên ngừng ăn trước khi có cảm giác quá no.

- Tăng cường những thức ăn giàu chất xơ như: Gạo lức, khoai, bắp, rau xanh các loại, trái cây tươi ít ngọt (mận, củ sắn, bưởi, táo ta, đu đủ cam, quýt…) để vừa giảm cung cấp năng lượng, vừa bổ sung thêm vitamin, muối khoáng, vừa dễ tiêu hóa hấp thu, ngừa táo bón, tăng thải Cholesterol và các chất độc hại ra khỏi cơ thể.

- Nên chọn các loại ngũ cốc còn nguyên vỏ hoặc còn vỏ cám để có nhiều vitamin và chất xơ giúp no lâu hơn. Đối với trái cây, nên ăn cả xác thay vì ép lấy nước, đậu đỗ thì ăn cả vỏ… để tận dụng chất xơ.

- Giảm tối đa chất bột đường, giảm bớt những thức ăn giàu năng lượng trong mỗi bữa ăn như: Cơm, mì, dầu, mỡ, bơ, bánh ngọt, kẹo, chè ngọt, chocolat…Hạn chế ăn đường, uống nước ngọt, nước uống có ga.

- Giảm tối đa chất béo bằng cách ăn các loại thịt nạc (lột bỏ các loại da lợn, gà, vịt…). Hạn chế ăn óc, thận, tim, gan, cật, lòng, lòng đỏ trứng… vì những thức ăn này chứa nhiều chất béo và Cholesterol. Hạn chế các món chiên, quay, xào. Nên chế biến thức ăn dưới dạng luộc, hấp để giảm lượng dầu mỡ.

- Nên ăn đều đặn tránh bỏ bữa: Chia nhỏ các bữa ăn để chống cảm giác đói, giúp trẻ dễ thực hiện các nguyên tắc ăn uống hơn. Nếu ăn quá nhiều vào một bữa sẽ dẫn đến tích lũy mỡ nhiều hơn là chia làm nhiều bữa với cùng số lượng thức ăn.

- Trẻ có thể lựa chọn một trong nhiều hình thức tập luyện như bơi, đi bộ, tập thể dục, hoặc chơi một môn thể thao nào đó để giảm cân và duy trì sức khỏe tốt. Với một số trẻ cần được kiểm tra và tư vấn của các bác sĩ hoặc chuyên gia về y học thể thao để có chương trình tập cũng như bài tập phù hợp với tình trạng sức khỏe của trẻ. Nếu không có thời gian, có thể vận động mỗi lần từ 5 - 10 phút, 3 - 4 lần/ngày. Khi sắp xếp được thời gian, nên vận động thường xuyên, đều đặn ở hầu hết các ngày trong tuần (≥ 5 ngày/tuần). Mỗi lần vận động >10 phút, sao cho tổng thời gian tập trong 1 ngày >30 phút. Sau khi đã quen, nên cố gắng liên tục 30 phút/lần vận động.

Cơ thể trẻ đang tăng trưởng và phát triển, do đó không đặt vấn đề giảm cân ở trẻ mà chỉ giảm tốc độ tăng cân và đảm bảo cho sự tăng chiều cao theo lứa tuổi. Trẻ béo phì cần được hướng dẫn theo dõi bởi các bác sĩ dinh dưỡng, để tránh thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của trẻ.

Chế độ ăn: Thực chất là trẻ vẫn ăn chế độ ăn phù hợp với nhu cầu sinh lý của mình hoặc chỉ giảm chút ít. Đặc biệt đảm bảo nhu cầu đạm và canxi cho trẻ (sữa, thịt, trứng, đậu…).

Cần hạn chế trẻ thụ động nằm, ngồi xem tivi dưới 1 giờ/ngày, không cho trẻ ngồi lâu 1 chỗ.

Tập cho trẻ làm một số công việc ở lớp phụ cô và ở nhà phụ gia đình: Dọn dẹp đồ chơi, tưới cây, dọn bàn ghế, bưng đồ, lấy đồ, lau quét nhà… Cho trẻ đi bộ ở bất cứ nơi nào như: Lên xuống cầu thang, nơi an toàn khi gần đến nhà, đến lớp, trong công viên… nên thả cho trẻ đi bộ.

Thông thường ở trẻ, việc khuyến khích năng vận động đi lại và bớt các hoạt động thụ động như xem tivi, trò chơi điện tử… thì hiệu quả hơn là việc động viên tập thể dục thể thao. Cách tốt nhất là phối hợp nhiều biện pháp khác nhau để giúp trẻ có một lối sống năng động, nhanh nhẹn, hoạt bát.

Tóm lại: Trẻ thừa cân béo phì cần được khám và tư vấn bởi chuyên gia dinh dưỡng. Cha mẹ không nên tự đưa ra kế hoạch giảm cân theo mách bảo, điều này có thể khiến trẻ bị thiếu hụt dinh dưỡng và ảnh hưởng tâm lý của trẻ.

Nhiều quan niệm sai lầm từ thực hành dinh dưỡng, tâm lý lo sợ nên bắt trẻ kiêng ăn quá mức, giễu cợt, "chọc quê" trẻ để trẻ bớt ăn, nhấn mạnh đến hình dáng trẻ, đến chuyện giảm cân… đều sẽ gây hại hơn là giúp trẻ.

Trẻ đang tăng trưởng và phát triển nên rất nhạy cảm với sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng như các vitamin và muối khoáng, đặc biệt chất đạm, canxi, vitamin D… Việc chế giễu, nhấn mạnh đến vóc dáng, mục tiêu giảm cân sẽ tạo một sức ép về tâm lý, có thể dẫn đến tình trạng trẻ tự ti, mặc cảm, cô độc (ở lứa tuổi học đường) và các rối loạn hành vi ăn uống như háu ăn quá mức (Bulimia) hay ngược lại là chán ăn tâm lý (Anorexia Nervosa) rất khó chữa trị, có tỷ lệ tử vong khá cao.

Do vậy, người chăm sóc trẻ, người tiếp xúc với trẻ béo phì cần phải có thái độ quan tâm đúng mức, trên cơ sở hiểu biết, không có thái độ khác biệt giữa trẻ béo và các trẻ khác, giúp trẻ có thói quen ăn uống tốt và vận động hơn là nhấn mạnh đến hình thể và sự giảm cân.

Trẻ thừa cân, béo phì nên ăn gì?

Bên cạnh việc tập luyện, thể dục thể thao hàng ngày thì một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và dự phòng béo phì.