Bệnh tay chân miệng ở trẻ, nhận diện và điều trị

Bệnh tay chân miệng ở trẻ em là căn bệnh thường gặp và dễ lây lan. Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, gặp nhiều nhất là ở trẻ dưới 3 tuổi. Bệnh xảy ra quanh năm, nhưng tăng cao từ tháng 2 - 4 và từ tháng 9 - 12

Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh

Bệnh chân tay miệng do một nhóm virus đường ruột gây ra, trong đó có 2 chủng virus hay gặp ở nước ta là chủng EV71 và chủng Coxsackie, còn 1 số các virus khác nữa ít gặp hơn.

Các vị trí thể hiện trẻ bị tay chân miệng

Triệu chứng bắt đầu xuất hiện sau khi nhiễm virus từ 3 đến 6 ngày. Biểu hiện sớm nhất của bệnh là mệt mỏi, sốt nhẹ (38 - 38,5 độ C), đau họng, sổ mũi diễn ra trong vài ngày. Sau đó bệnh sang giai đoạn toàn phát. Đầu tiên là sự xuất hiện các mụn nước ở niêm mạc miệng, thường là ở mặt trong má, lợi, mặt bên của lưỡi.

Các mụn nước có kích thước nhỏ (2-3mm) nằm trên một nền niêm mạc viêm đỏ. Các mụn nước trong miệng thường dập vỡ rất nhanh tạo ra các vết trợt loét rất đau rát làm bệnh nhân khó ăn uống.

Tiếp theo, xuất hiện các mụn nước, bọng nước ở bàn chân, bàn tay, đôi khi gặp cả mụn nước, bọng nước ở mông. Các mụn nước, bọng nước này thường không gây đau rát, chúng tồn tại trong vòng 7 đến 10 ngày rồi xẹp xuống và tự mất đi kể cả khi không được điều trị.

Bệnh nhân có khả năng lây bệnh cho người khác qua đường hô hấp trong một tuần đầu bị bệnh. Bệnh nhân còn có khả năng đào thải virus qua phân trong vòng vài tuần sau.

Sau khi khỏi bệnh, cơ thể bệnh nhân có miễn dịch với chủng virus gây bệnh, nhưng một người có thể bị bệnh tay chân miệng nhiều lần nếu lần sau bị nhiễm các chủng virus khác với những lần trước. Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 10 tuổi, tuy nhiên người lớn chưa có miễn dịch với bệnh cũng có thể mắc bệnh.

Đường lây truyền và biến chứng của bệnh

Nguyên nhân gây bệnh là do nhóm virus đường ruột,do đó bệnh lây qua đường miệng: virus từ phân,nước bọt hay từ bóng nước vỡ của trẻ bị bệnh bằng cách nào đó được đưa vào miệng trẻ khác (mút tay, ngậm đồ chơi, nấu ăn không sạch sẽ...), bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, đi nhà trẻ.

Bệnh có thể gây biến chứng viêm não, màng não, viêm cơ tim, viêm phổi. Đây là một biến chứng rất hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể gây tử vong cho bệnh nhân và thường do chủng Enterovirus týp 71 gây ra.

Khi bệnh có biến chứng, trẻ sẽ có các triệu chứng trên hệ thần kinh như: rung giật cơ, bứt rứt, lừ đừ, chới với, yếu chi, co giật, hôn mê.Triệu chứng trên đường hô hấp và tim mạch: thường xuất hiện khi bệnh trở nặng: mạch nhanh, da nổi bông, tay chân lạnh, thở nhanh hơn bình thường, sùi bọt hồng ở miệng.

Điều trị bệnh như thế nào?

Cần đưa bệnh nhân đến khám và điều trị tại các cơ sở y tế chuyên khoa da liễu hoặc truyền nhiễm, không được tự mua thuốc điều trị để tránh các biến chứng. Hiện nay chưa có thuốc đặc hiệu diệt virus gây bệnh tay chân miệng. Các biện pháp điều trị chủ yếu là chăm sóc bệnh nhân. Cho bệnh nhân dùng các loại thuốc hạ sốt, giảm đau; bù đủ nước cho bệnh nhân nếu có sốt cao.

Bệnh nhân cần được ăn đủ dinh dưỡng, ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu; vệ sinh miệng thường xuyên bằng các dung dịch sát khuẩn. Tại các thương tổn ngoài da, bôi các dung dịch sát khuẩn để tránh bội nhiễm. Khi có biến chứng viêm não, màng não, viêm cơ tim, viêm phổi phải nhập viện để có biện pháp điều trị tích cực.

Hạ sốt, giảm đau: dùng paracetamol 10 -15mg/kg cân nặng/ mỗi 4 – 6 giờ, chỉ sử dụng khi trẻ sốt từ 38oC trở lên.Vệ sinh răng miệng bằng cách cho trẻ súc miệng với nước muối pha loãng. Cho trẻ nghỉ ngơi hoàn toàn. Sử dụng thêm các vitamin C, vitamin PP, vitamin A và kẽm theo toa bác sĩ để hỗ trợ cho da, niêm mạc mau lành.Dùng kháng sinh theo toa bác sĩ khi có bội nhiễm.Tái khám mỗi 1-2 ngày trong 7 ngày đầu của bệnh.

Cho trẻ nhập viện ngay khi có một trong các dấu hiệu sau: Sốt cao trên 39oC; Thở nhanh , khó thở; Đi loạng choạng; Giật mình, lừ đừ, run chi, quấy khóc, bứt rứt khó ngủ, nôn nhiều; Da nổi vân tím, vã mồ hôi, tay chân lạnh; Co giật, hôn mê.

Không nên bôi, xức các loại thuốc lên các mụn nước hay vết lở của trẻ. Bởi khi các vết lở hay mụn nước ngoài da khô đi nhờ thuốc bôi, các bác sĩ sẽ khó chẩn đoán chính xác bệnh trạng của các em bé hơn.

Dù trẻ chỉ bị nhẹ và vẫn khỏe mạnh như thường, các bậc cha mẹ cũng không nên cho con mình tiếp tục đi học để tránh lây bệnh cho các trẻ khác khi tiếp xúc với con em của mình. Phải cho trẻ ở nhà để theo dõi và phát hiện kịp thời khi biến chứng xảy ra.

Những điều cần biết

Phát hiện sớm bệnh: Cha mẹ trong quá trình tắm rửa cho con hàng ngày phải quan sát bàn tay, bàn chân, mông, gối, khuỷu tay của trẻ, nhất là trong mùa bệnh. Tìm xem có ban đỏ hay bóng nước nổi lên ở các vị trí đó không. Vì nhiều bệnh nhi khi nổi ban rồi vẫn không có biểu hiện gì khác. Đặc biệt là khi trẻ bỏ ăn, kêu đau họng, trẻ nhỏ hơn chưa biết nói tự nhiên biếng ăn, cứ ăn là khóc, chảy nước miếng nhễu nhão, hay trẻ có sốt thì cha mẹ cần lập tức kiểm tra tay, chân và miệng của bé. Ban trong bệnh tay chân miệng rất đa dạng không nhất thiết là ban hình bầu dục có phỏng nước trắng xung quanh viền đỏ như sách báo mô tả. Nhưng khi có ban tập trung nhiều ở bàn tay (mu và gan bàn tay), khuỷu tay, bàn chân, đầu gối, mông, vết loét trong miệng… thì cha mẹ cần nghĩ ngay tới bệnh tay chân miệng. Ở một số bệnh nhi ban có thể mọc toàn thân, nhưng thường tập trung nhiều ở các vị trí trên.

Cách chăm sóc trẻ:Nếu có sốt, dùng thuốc hạ sốt theo hướng dẫn bác sĩ hoặc cởi thoáng đồ, lau người... thông thường sốt trong bệnh tay chân miệng chỉ là sốt nhẹ môtk ngày.

Cho trẻ ăn đồ nguội lỏng,uống nhiều nước, có thể uống nước trái cây bổ sung vitamin C, tăng cường đề kháng cho trẻ.

Trẻ bị bệnh tay chân miệng thường rất biếng ăn, thậm chí có thể bỏ ăn do các vết loét trong niêm mạc miệng gây đau. Vì vậy, thức ăn cho trẻ cần chọn lựa sao cho mềm, mịn, mát lạnh nhằm tạo cảm giác dễ chịu khi thức ăn, thức uống đi ngang qua vết loét. Nếu trẻ ăn ít, nên cho trẻ ăn nhiều lần hơn lúc bình thường để đảm bảo dinh dưỡng. Khi trẻ giảm bệnh (thường là sau 4 – 5 ngày) nên cho bé ăn trở lại bình thường, không kiêng khem.Cho trẻ nghỉ học cho đến khi khỏi bệnh.

Cách phòng bệnh:Hiện tại vẫn chưa có vaccin phòng bệnh chân tay miệng. Trong vùng dịch, biện pháp hữu hiệu nhất để khống chế dịch là phòng lây lan bệnh sang người lành. Các biện pháp phòng ngừa là:

Người lành, nhất là trẻ em nên hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân nếu không thực sự cần thiết.

Sau khi chăm sóc bệnh nhân, cần rửa tay kỹ với xà phòng.

Không được chọc vỡ các mụn nước bọng nước trên da bệnh nhân.Cần cắt móng tay cho trẻ, rửa sạch bằng xà bông nếu không trẻ gãi vỡ bóng nước gây nhiễm trùng da.

Giặt các đồ dùng của bệnh nhân và lau phòng ở của bệnh nhân bằng các dung dịch sát khuẩn có chlor.

Lưu ý đặc biệt: Bệnh tay chân miệng không chỉ xảy ra với trẻ em từ 5 tuổi trở xuống, cả người lớn cũng có thể là nạn nhân của bệnh chứng này. Nhưng ở người lớn và trẻ lớn hơn 5 tuổi, biểu hiện của bệnh chứng thường nhẹ hoặc không có triệu chứng rõ ràng để nhận biết. Bệnh thường lây lan qua các môi trường: nhà trẻ, gia đình, tiếp xúc với trẻ bệnh hay người lớn mắc bệnh mà không biểu hiện triệu chứng rõ ràng.Trẻ có thể mắc bệnh tay chân miệng nhiều lần, bởi do nhiều chủng virus gây ra, do đó nếu trẻ đã mắc một lần rồi không có nghĩa là trẻ không thể mắc bệnh nữa mà chỉ miễn dịch với chủng virus đã mắc bệnh mà thôi.

Bệnh tay chân miệng có thể xảy ra vào bất cứ thời điểm nào trong năm chứ không chỉ vào những khoảng thời gian chuyển mùa. Khi nhiễm bệnh, trẻ cũng không bắt buộc phải có những biểu hiện như loét miệng hay nổi sần, mụn nước ở tay hay chân. Có những trường hợp trẻ bị nhiễm chỉ nổi sần ngoài da và các bậc cha mẹ rất dễ nhầm lẫn khi nghĩ rằng con em mình chỉ bị những bệnh nhiễm ngoài da thông thường.

Khi trẻ mắc phải bệnh chứng này, đừng xem thường khi thấy trẻ ngủ không yên, giật mình, khóc quấy. Trong trường hợp này, khi thấy trẻ ngủ li bì, mê mệt, cho dù không mê man các bậc cha mẹ phải nhanh chóng đưa con em mình đến bệnh viện để được điều trị bởi có thể là bệnh đã biến chứng sang viêm màng não. Đây là lúc bệnh đã trở nặng và có khả năng gây nguy hiểm cao.